Πρασινίζοντας τα λιμάνια

H Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαντά στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής με το φιλόδοξο Πρόγραμμα «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία», προϋπολογισμού 1 τρισ., στη χρονική διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Στόχος είναι η δραστική μείωση των ρύπων ως το 2030 και η περαιτέρω απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα έως το 2050 από τη χρήση ενέργειας και την οικονομία γενικότερα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεργαστεί με όλα τα κράτη μέλη για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, θα προτείνει ως ελάχιστα υποχρεωτικά ορισμένα πράσινα κριτήρια και θα παρέχει εξειδικευμένη υποστήριξη σε όλους τους φορείς κατά τον σχεδιασμό, τον προσδιορισμό των επενδυτικών αναγκών και την εκτέλεση των βιώσιμων έργων που θα προκύψουν. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο, επιτρέπεται η χρηματοδότηση από όλα τα Ταμεία  (όχι για το ίδιο κόστος)  και η αξιοποίηση εγγυητικών μηχανισμών τόσο από την ΕΕ όσο και από τις εθνικές τράπεζες.

Ένας τομέας που προκαλεί σημαντική ρύπανση του περιβάλλοντος είναι οι μεταφορές. Οι «υδάτινες»^[1]  μεταφορές αποτελούν περίπου το 90% του παγκόσμιου εμπορίου και το 13% των εκπομπών ρύπων που προκαλούν οι μεταφορές στην Ευρώπη. 

Η πρώτη πρόσκληση υποβολής προτάσεων για δραστική μείωση ρύπων, στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας και του Προγράμματος Horizon 2020, αφορά τα Πράσινα Λιμάνια και τα Αεροδρόμια. Δεδομένου ότι η χώρα μας είναι κατεξοχήν νησιωτική, με μεγάλο αριθμό λιμανιών, αυτή η ευκαιρία είναι μοναδική για να αντιληφθούμε τις προτεραιότητες και κατευθύνσεις που θα υποστηριχθούν στην τρέχουσα δεκαετία στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας. Για να επωφεληθούμε τα μέγιστα, χρειάζεται συνεργασία, υποστήριξη και συντονισμός όλων των διαθέσιμων πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού, μια νέα και συντονισμένη διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα κι επικοινωνία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.

Βασικές αρχές για τις προτάσεις:

• Θα αξιολογούνται ανάλογα με τον βαθμό της ενεργειακής τους απόδοσης.

• Θα βασίζονται σε προηγούμενα επιτεύγματα, είτε από τους ίδιους είτε από άλλους εταίρους, καθώς και σε ήδη ανειλημμένες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες.
• Θα σχεδιάζονται έτσι ώστε να εντάσσονται στο ευρύτερο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών (ΤΕΝ-Τ), ως κόμβοι μεταφορών, κέντρα διαμετακομιστικού εμπορίου, συνδέοντας το θαλάσσιο σκέλος με άλλα μέσα μεταφορών, με την ενδοχώρα και τις πόλεις.

Για να επιτευχθεί το «Πράσινο Λιμάνι» θα πρέπει οπωσδήποτε να αφορά σε δράση μεγάλης κλίμακας και σε στάδιο υλοποίησης (demonstration)  που να ενσωματώνει την παραγωγή εναλλακτικών καυσίμων στο λιμάνι (ηλεκτροδότηση, πράσινο υδρογόνο, νέα γενιά βιοκαυσίμων), συστήματα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (π.χ. φωτοβολταϊκά, αιολικά) με παράλληλη πρόβλεψη για αποθήκευση, διανομή και επαναφόρτιση, υποδομή για τροφοδοσία εναλλακτικών καυσίμων στα πλοία και στα άλλα οχήματα που κυκλοφορούν στο λιμάνι (εξοπλισμός, μηχανήματα, συστήματα ανεφοδιασμού  για τα ελλιμενισμένα πλοία).

Εκτός από την παραπάνω απαραίτητη προϋπόθεση, θα πρέπει να πληρούνται και οι  παρακάτω προϋποθέσεις:

• Καινοτομία και ευφυείς διαδικασίες προς και από το λιμάνι, κτίρια με ενεργειακή απόδοση, καινοτόμες κατασκευές, αποτελεσματική και πράσινη χρήση γης.
• Υλοποίηση απρόσκοπτων και αποτελεσματικών διαδικασιών logistics για να συμπεριληφθούν οι διακυμάνσεις με ενδοχώρα (με σιδηρόδρομο ή οδικά), να επιτευχθεί μετάβαση από ένα μέσο μεταφοράς σε άλλο, από πόρτα σε πόρτα για επιβατικές ή εμπορευματικές μεταφορές.
• Πιλοτικές δράσεις ψηφιακών εφαρμογών ειδικότερα με καθαρά, συνδεδεμένα και αυτοματοποιημένα οχήματα και γερανούς καθώς και ευφυή συστήματα λιμανιού και δυναμική μέτρηση κυκλοφοριακού φόρτου για βελτίωση των ροών των πλοίων, ώστε να ελαχιστοποιείται ο χρόνος παραμονής στο λιμάνι και να βελτιστοποιείται η αλυσίδα συνδυασμένων μεταφορών.
• Ανάπτυξη νέων εργαλείων και μηχανισμών βελτιστοποίησης για πρόσβαση συνδυασμένων μεταφορών, επιβατικών και εμπορευματικών από και προς το λιμάνι, όπως και μεταξύ λιμανιών και σύνδεση με την πόλη.
• Αξιολόγηση και σύγκριση  μη τεχνολογικών προϋποθέσεων όπως μηχανισμοί αγοράς  που να δίνουν οικονομικά ή λειτουργικά κίνητρα (αρχή της καλύτερης εξυπηρέτησης και προνομιακής πρόσβασης μη ρυπογόνων πλοίων κι ανάλογη κατανομή της αγοράς).
• Ανάπτυξη και προώθηση συμφωνιών με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στη διοίκηση των λιμανιών, περιλαμβάνοντας λιμενικές αρχές, πλοιοκτήτες, τοπικές κοινωνίες, κοινοπραξίες ή άλλους συναφείς οργανισμούς και τα αντίστοιχα διοικητικά τμήματα σχεδιασμού, για επιτάχυνση της παραγωγής και χρήσης αειφόρου ενέργειας.
• Εκπόνηση του Master Plan για το «Πράσινο Λιμάνι», που θα περιλαμβάνει το όραμα-αποστολή του και έναν οδικό χάρτη με βασικά ορόσημα για την επίτευξη θαλάσσιων μεταφορών με ουδέτερους ρύπους και την ελάχιστη ρύπανση στη λιμενική περιοχή έως το 2030, 2040 και 2050 με την αντίστοιχη απαιτούμενη επένδυση.

Εκτός από τις παραπάνω προϋποθέσεις, στην πρόταση θα πρέπει να προβλέπεται:

• Παρακολούθηση και μέτρηση των αποτελεσμάτων, ώστε να αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων εφαρμογών.
• Ποσοστιαία εκφρασμένη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
• Συνεργασία με άλλες προτάσεις στον ίδιο τομέα, πρόβλεψη προϋπολογισμού για συντονισμό, επικοινωνία και διάχυση πληροφόρησης.
• Ένα λιμάνι που θα ορισθεί ως παράδειγμα (lighthouse) για τις πρωτοπόρες ιδέες και εφαρμογές του και άλλα τρία (max) λιμάνια. Τα λιμάνια που θα συμμετάσχουν θα  δεσμευτούν να εφαρμόσουν, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους, τη γενικότερη προσέγγιση, τις καλύτερες πρακτικές και τα αποτελέσματα που θα προκύψουν. Υποχρεωτικά ένα λιμάνι θα είναι ποτάμιο. Οι συμβαλλόμενοι εταίροι θα αλληλοσυμπληρώνονται σε γνώση και εμπειρία (βιομηχανία, εταιρείες συμβούλων, λιμενικές αρχές, ερευνητικά κέντρα). Επίσης, τα διαφορετικά λιμάνια θα ανήκουν σε διαφορετικά κράτη μέλη.

Ο εθνικός πολιτικός σχεδιασμός, με τα ανάλογα μέτρα που θα επαναπροσδιοριστούν, θα πρέπει να λάβει υπόψη του τις ιδιαιτερότητες του κάθε λιμανιού τόσο στην ηπειρωτική χώρα όσο και στα νησιά.

Έχοντας συμμετάσχει, παλαιότερα, σε διασκέψεις για τα λιμάνια της Ελλάδας, τις ανάγκες τους και τα προγράμματα που έχουν εκπονηθεί μέχρι τώρα,  γνωρίζω ότι έχουν αναπτυχθεί

- προγράμματα βελτιστοποίησης πρόσβασης των πλοίων (Σαντορίνη),

- μετρήσεις για μείωση ρύπων και ένταξή τους σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα (Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης για λιμένα Θεσσαλονίκης),

- μελέτες για λιμάνια με την παραδοχή των μηδενικών εκπομπών (Πολυτεχνείο Κρήτης),

ενώ έχει γίνει συζήτηση στη Σίφνο για την τροφοδοσία πλοίου με ενέργεια που θα παράγεται στο νησί από ΑΠΕ ή με πράσινο υδρογόνο. 

Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη αυτή τη σοβαρή προσπάθεια κατά τη σύνταξη των εθνικών στρατηγικών Ενέργειας, Περιβάλλοντος, Αειφόρου κι Έξυπνης Κινητικότητας στα λιμάνια.

Πολλά ακόμα λιμάνια έχουν αναπτύξει σημαντικές πρωτοβουλίες, παρά το «συγκεντρωτικό» σύστημα της χώρας μας. Επιπλέον, θα πρέπει να συγκρίνουμε την καλύτερη πρακτική ανάμεσα στα πρωτοπόρα λιμάνια για να μάθουμε από την εμπειρία τους.

Ταυτόχρονα, έχουν χρηματοδοτηθεί υποδομές για εναλλακτικά καύσιμα (σταθμοί διανομής) από το Πρόγραμμα «Ενώνοντας την Ευρώπη (CEF)» καθώς και τρόποι μετάβασης εμπορευματικών φορτίων από το οδικό δίκτυο στη θαλάσσια μεταφορά (Marco Polo, Motorways of the Sea).

Από κοινού, το Πρόγραμμα CEF και το Πρόγραμμα Horizon 2020 έχουν χρηματοδοτήσει «έξυπνη και τηλεματική οδήγηση» (ITS) και ηλεκτροκίνητα οχήματα. Από το Πρόγραμμα «Ενώνοντας την Ευρώπη» (CEF) έχουν χρηματοδοτηθεί νέα εργαλεία και μηχανισμοί βελτιστοποίησης (ηλεκτρονικές πλατφόρμες) από κύρια ποτάμια λιμάνια (στο Ρήνο άλλα σε διαφορετικές χώρες) για την πρόσβαση, την παραλαβή, αποθήκευση και επαναφόρτωση εμπορευμάτων στα πλοία με τα απαιτούμενα έντυπα. Αυτή η γνώση και η εμπειρία πρέπει να αξιοποιηθούν κατάλληλα.

Χρειάζεται συνεργασία με τα ερευνητικά ιδρύματα, τις εταιρείες συμβούλων και ΙΤ, το ΚΑΠΕ και όλους όσους εμπλέκονται στη διοίκηση και στη λειτουργία των λιμανιών.

Από την προσωπική μου εμπειρία ως επιβάτης – ταξιδιώτης στα νησιά μας,  απαιτείται ορθός κυκλοφοριακός σχεδιασμός πριν την όποια παρέμβαση σε υποδομές και κτίρια της περιοχής του λιμανιού, για να δοθεί λύση στην κυκλοφοριακή αναρχία των αυτοκινήτων που πλησιάζουν το πλοίο για να παραλάβουν φίλους ή συγγενείς και των επιβατών και αυτοκινήτων που αποβιβάζονται από το πλοίο. Με σωστή κατανομή του χώρου σε περιοχή στάθμευσης και λωρίδες για επιβίβαση – αποβίβαση, με σήμανση για το οδικό δίκτυο που συνδέει το λιμάνι με την πόλη. Επίσης, απαιτούνται αντισταθμιστικά μέτρα για την επιπλέον χρήση γης λόγω παραγωγής ενέργειας ή δημιουργίας χώρων στάθμευσης, όπως, για παράδειγμα, δημιουργία χώρου πράσινου ή αθλοπαιδιών για τους νησιώτες, ανάπτυξη υγροβιότοπου για διαβίωση πουλιών κλπ.

Χρηματοδοτικό εργαλείο: Horizon2020 LC-GD-5-1-2020: Green airports and ports as multimodal hubs for sustainable and smart mobility

Σημ.: Η τρέχουσα πρόσκληση υποβολής προτάσεων είχε προθεσμία 26 Ιανουαρίου 2021 και συνολικό προϋπολογισμό 100 εκατομμύρια ευρώ μαζί με τα προγράμματα για τα αεροδρόμια. Υπολογίζεται να χρηματοδοτηθούν περίπου δύο προτάσεις ανά τομέα (αεροδρόμια και λιμάνια). Ο προϋπολογισμός κάθε πρότασης θα κυμαίνεται μεταξύ 15 και 25 εκατομμυρίων ευρώ, με διάρκεια 4-5 χρόνια. Ένα 20% του ζητούμενου από την ΕΕ προϋπολογισμού θα προορίζεται για τα συμβαλλόμενα -ως υπόδειγμα- λιμάνια. Είναι μια καλή ευκαιρία για προετοιμασία τώρα για τις επόμενες προσκλήσεις και δραστηριότητες για πράσινα λιμάνια.